GŁOS

GŁOS GŁOS GŁOS GŁOS

Home

Miejscem powstawania głosu jest trakt głosowy zbudowany z części:

- oddechowej (płuca, oskrzela, tchawica),

- fonacyjnej (krtań)

- artykulacyjno-rezonacyjnej (gardło, jama ustna, nos i zatoki przynosowe).

Jego prawidłowe wytwarzanie możliwe jest jedynie w sytuacji współdziałania ze sobą wszystkich wymienionych wyżej elementów.

FIZYCZNE UWARUNKOWANIA UKŁADU ODDECHOWEGO

Działanie układu oddechowego tłumaczą występujące w świecie prawa fizyki.

Chcąc zobrazować cały proces oddychania, warto sięgnąć po wytłumaczenie, którym posługuje się Oren Boder[1]. Przedstawia on – za pomocą znanego doświadczenia – płuca i świat zewnętrzny jako dwa balony połączone ze sobą układem umożliwiającym zatrzymanie i uwalnianie przepływu powietrza między nimi dzięki obecności zaworu.

Początkowo oba balony mają różne objętości, co oznacza, że każdy z nich posiada inne ciśnienie: większy – mniejsze, mniejszy – większe. Zjawisko to tłumaczy prawo Boyle’a, mówiące, że „w stałej temperaturze objętość danej masy gazu jest odwrotnie proporcjonalna do jego ciśnienia”[2]. Ponieważ natura dąży do zachowania równowagi, po otworzeniu zaworu powstrzymującego przepływ powietrza między balonami ciśnienia będą chciały się wyrównać, zatem część powietrza z balonu o wyższym ciśnieniu ucieknie do tego o niższym ciśnieniu.

Podczas fazy wdechowej obniżająca się przepona stwarza częściową próżnię w jamie klatki piersiowej, a co za tym idzie, płuca są zmuszone

do zwiększenia swojej objętości. W konsekwencji powstałe w nich niższe ciśnienie dąży do zachowania równowagi z ciśnieniem atmosferycznym poprzez zassanie powietrza z zewnątrz do środka (wdech).

W fazie wydechu sytuacja wygląda analogicznie z tą jednak różnicą, że to w płucach ciśnienie osiąga wyższą wartość niż wartość ciśnienia atmosferycznego, gdyż przepona się relaksuje i wraca na swoje pierwotne miejsce, zmniejszając tym samym wielkość płuc. W wyniku tego powietrze będzie chciało dostać się na zewnątrz – nastąpi wydech.

[1] O. Boder – nagrodzony nauczyciel śpiewu, twórca SOVT Singing Straw i Resono, autor książki “Singing through a straw can make you an awesome singer”. Więcej informacji: www.orenboder.com.

[2] Prawo Boyle’a-Mariotte’a - w krajach anglosaskich głównie zwane prawem Boyle’a, natomiast we Francji prawem Mariotte’a.

FIZYCZNE UWARUNKOWANIA GŁOSU

Mechanizm powstawania głosu tłumaczy teoria mioelastyczno-aerodynamiczna van den Berga, według której fonacja wymaga współdziałania trzech narządów zapewniających strumień powietrza, wzniecających ton podstawowy oraz formujących barwę głosu i wytwarzających dźwiękowe elementy mowy (fonemy). W tym procesie fałdy głosowe ustawiają się w położeniu pośrodkowym, dzięki mięśniom przywodzącym i napinającym.

W położeniu fonacyjnym od strony tchawicy na fałdy głosowe napiera ciśnienie podgłośniowe, któremu przeciwstawia się masa

i napięcie fałdów głosowych. Przewaga ciśnienia podgłośniowego (ciśnienie progowe fonacji) doprowadza do cyklicznego rozchylania się i zwierania krawędzi fałdów głosowych (efekt Bernoulliego), co w konsekwencji powoduje powstanie tonu krtaniowego.

Ciśnienie progowe fonacji (Phonation Threshold Pressure – PTP)

Ciśnieniem progowym fonacji nazywamy minimalny poziom energii potrzebnej do wytworzenia dźwięku. Pojawia się ono w momencie, w którym fałdy głosowe nie są w stanie dłużej przeciwstawiać się ciśnieniu napierającemu na nie od dołu. Oren Boder, aby zobrazować zaistniałą sytuację, przytacza przykład Mojżesza, który po podniesieniu swojej laski rozdziela Morze Czerwone na dwie części - to samo dzieje się z fałdami głosowymi dzięki PTP.

Zasada Bernoulliego (Bernoulli’s Principle)

Zgodnie z prawem Bernoulliego zwiększona prędkość przepływu powietrza w zwężeniu powoduje obniżenie ciśnienia prostopadle do ściany zwężenia. Oznacza to, że wciskające się do głośni powietrze wytwarza ujemne ciśnienie, które zasysa fałdy głosowe. W efekcie dochodzi do zagęszczania i rozrzedzania wydychanego powietrza oraz transformacji energii aerodynamicznej (ciśnienia podgłośniowego) w energię akustyczną, w postaci pierwotnego tonu krtaniowego, czyli dźwięku głośniowego.

Efekt Bernoulliego odgrywa główną rolę w rejestrze piersiowym (w rejestrze głowowym podczas zamykania głośni dominują siły elastyczne).

[grafika: Mechanizm powstawania głosu (Ciśnienie progowe fonacji oraz zasada Bernoulliego) / źródło: O. Boder, Singing through a straw can make you an awesome singer, 2021, s. 35.]

GŁOS PRAWIDŁOWY I ZABURZONY

Prawidłowo działający głos, tzw. głos eufoniczny, jest dźwięczny, czysty, bogaty rezonansowo, nie zawiera komponentu szumowego, wytwarzany jest swobodnie, bez nadmiernego napięcia mięśni krtani i szyi, z miękkim nastawieniem głosowym (swobodne zbliżanie się drgających fałdów głosowych), a jego prawidłowa emisja jest efektem współdziałania ze sobą trzech funkcji: oddechowej, fonacyjnej

i artykulacyjnej[3].

Głos dysfoniczny (patologiczny) pozbawiony jest wspomnianej dźwięczności i czystości, zawiera elementy szumowe w postaci chrypki, powstaje w sposób chuchający (w fazie fonacyjnej głośni nie występuje pełne zwarcie fałdów głosowych, a szczelina, „w wyniku czego część powietrza nie zamienia się w dźwięk, ale w szmer”[4]) lub party (fałdy głosowe napierają na siebie zbyt mocno, co powoduje zaburzenie powstawania prawidłowych drgań), a chorzy skarżą się m.in. na jego osłabienie i męczliwość.

Zaburzenia głosu powstają w wyniku dyskoordynacji ruchowej w narządzie głosu i dzielone są przez foniatrów na organiczne i czynnościowe. Pierwsze polegają na obecności pierwotnej zmiany organicznej w narządzie głosu, która skutkuje zaburzeniem jego czynności. Drugie charakteryzują się brakiem uchwytnej zmiany organicznej w narządzie głosu – na ogół są wynikiem zaburzonego napięcia mięśni krtani, czego konsekwencją jest dyskoordynacja oddechowa, fonacyjna i artykulacyjna.

[3] M. Cichecka-Wilk, K. Studzińska, Czynnościowe zaburzenia głosu z punktu widzenia foniatrii klinicznej, psychopatologii, psychologii i psychiatrii psychodynamicznej, „Annales Universitatis Mariae Curie- Skłodowska. Sectio J. Paedagogia-Psychologia" 2018, Vol 31, No 2, s. 177-178.

[4] B. Wiskirska-Woźnica, Medyczne źródła logopedii – foniatria i podstawy audiologii, [w:] Biomedyczne podstawy logopedii, red. S. Milewski, J. Kuczkowski i in., Gdańsk 2020, s.38.